 |
| उवी (होळी) आदिवासी समाजाची होळी |
उवी (होळी) आदिवासी समाजाची होळी
Adivasi TV India
ह्या भोंगऱ्या बाजारात ढोल, मांदल, थाली, बासुरी या पारंपरिक वाद्यांची पूजा साहित्याची; खरेदी चालू असते अणि त्यांच्या तालीवर "खुड़ी" पावरा नृत्यहि या भोगर्या बाजारात दिसत वर्षभराची खरेदी या बाजारात केलि जाते।
त्यामुळे होळीपुरवि भोगर्या बाजाराला होळीपूर्वीचा शंखनाद म्हणता येईल।
या होळीकोत्सवचि सुरवात होते माघ पौर्णिमेपासून गावच्या होळी उभारायच्या ठिकाणी होळीचा डांडा उभारला जातो अणि सुरवात होते अश्या उत्सवपर्वचि ज्याचे स्तान पावरा समाजात लखमोलाचे आहे।
जीवनात नवचैतन्य फुलविणारा होलिकोत्सव जसजसा समीप येतो तसतसे पावरा समाजात उत्साहचे वातावरण निर्माण होते।
गावापासून दूर शिक्षण व नोकरी करणारे पावरा बंधू-भगिनी आपापल्या गावी परतात ते या उत्साहाच्या ओडिने
सगळ्या प्रकारच्या मनमुटाव विसरून प्रेमाने लहान मोठे सगळेच या उत्साहात शामिल होताना दिसतात।
क्वचित् समाजातील विसंगति दूर करण्यागे पूर्वजांच हेतु असावा।
पारंपारिक वेशभूषेत दाखल झालेल्या पावरा समाजबंधव रंगीबेरंगी वस्त्रे, चांदीच दागिने,मोरपिसांची टोप, कंबरेला बांधावयाचे लहान-मोठे घुंगरु, टोपली, अणि वेगवेगळ्या प्रकारची वेशभूषा करुन सज्जा असतात।
तर एकीकडे ढोल, मांदल, थाळी, बासरी, आदी पारंपारिक वाद्यांच्या तालावर लहान मुलांपासून तर वृध्दांपर्यंत पावरा नृत्यावर खुड़ीवर नाचायल आतुर।
पारंपारिक वाद्यांच्या तालावर पाऊले थिरकू लागतात।
पावरा समाजात होलिकोत्सवाचे महत्व सामाजिक मेळाव्या सारखे असते जिथे विचारांचे आधान प्रधान होते अणि लहान मोठ्यांचा भेद विसरून सामाजिक एकोप निर्माण होतो.
तस पहिला तर पावरा समाजाचे प्रतेक सण; विधि हे सामाजिक एकोपच सन्देश देतात।
होळीच्या दिवशी उत्साहाला उधाण येते:
ढोल (मांदल), थाळी, बासरी, आदी पारंपारिक वाद्यांच्या तालावर सगळ्या वयाचे; स्तराचे;अधिकारी असो नोकरवर्ग असो की पुढारी सगळे बेभान होऊन नाचत असतात अणि यालाच सामाजिक एकोप म्हणतात।
या माध्यमातून जगाला एक सन्देश दिला जातो की जो पर्यन्त आम्ही आमचे सण विधि पाळत राहु आमची एकी कुणी मोडू शकणार नाही।
दुसर्या दिवशी
असा हा सामाजिक एकोपाचा आपला सण होळी(उवी) याला आपल्या जीवनात महत्व प्राप्त करून देणे गरजेचे आहे जेणेकरुण आपली एकी जन्मोजन्मि राहील अणि येणाऱ्या पिढीला बांधून ठेवेल।
होळीची गोष्ट: होळी ही पोरब राजाची मुलगी:
अशा प्रकारची आख्यायिका आपले आदिवासी बांधव सांगतात.
अग्नीची पूजा करणारा आदिवासी खरा निसर्गपूजक होळीद्वारे आपली संस्कृती आजही जपत आहे.
खरं तर होळी म्हणजे जाती-धर्माच्या भिंती ओलांडून साजरा होणारा लोकोत्सवच आहे. म्हणूनच तर होळी म्हणजे आदिवासींचा दीपोत्सवच आहे, असे म्हटले जाते.
दिवासी होळीतिल नृत्य:
होळीच्या निमित्ताने केल्या जाणाऱ्या गेर नृत्यासाठी" पावरा लोक ख्यातनाम आहेत.
गेर्या:
गेर ही होळीत उपवास पाळणारी मंडळी, मानता किंव्हा नवस म्हणून हि मंडळी गेर वेष धारण करते, अनवाणी 5 दिवस होळीचे गाव फिरणे, अंगावर पाणी न टाकता, पायाला शेण आणि ओली माती न लागू देता 5 दिवस गावो गावी हे लोक होळी साजरी करतात, सव्वा महिना जेव्हापासून गावचा होळीचा दांडा उभारला जातो हे लोक उपवास धरतात, ज्या गावात असतील तिथे घरो घरी अंगणात जाऊन हे लोक नाचतात आणि त्या त्या घरून दिलेले प्रसाद गोळा करतात, प्रसादात: साखरेचे कंगण, डाळ्या, गुल, नारळ आणि काही ठिकाणि पैसेही मिळतात याला पाऊर ही म्हणतात, काही ठिकाणी महूची दारूही पाजली जाते।
गेर नृत्यात वाजंत्री, देखरेख करणारे, पूजन करणारे, संरक्षण करणारे, नाचणारे अशी माणसे असतात.
नाचणा-याचेप्रकार :
1) बावा बूद्या :
2) प्राण्याचा वेष :
3) काली :
दांडा महिण्यागोदरच शेतीची कामे उरकवली जातात जेणे करून वर्षातून एक महिना पुरेसा आराम घेता यावा. पण दांडा महिन्यात लग्न केली जात नाही
ह्याच महिन्यात होळीच्या आदल्या दिवशी येणार भांगोर्या बाजार म्हणजेच होळीच्या खरेदीचा केंद्रबिंदू.
बाजाराचा पहिला दिवस हा गुलाल्या बाजार म्हणून प्रचलित आहे, गुलाल उधळून भोंगऱ्या बाजाराची सुरवात केली जाते आणि म्हणूनच होळीपूर्वीचा शंखनाद अस ह्याला म्हणता येईल फाल्गुनोत्सवानिमित्त भोंगर्‍या बाजार हा प्रसिद्ध आहे पूर्ण जगात.
टीप :
कारण दांड्याच्या महिन्यात कोणतेही व्हवहार केले जात नाही, लग्न जोडले जात नाहीत, मग मुली पळवून लग्न करण्याचा प्रश्नच येत नाही, कोणत्याही आपल्या वरिष्ठ मंडळींना विचारल्यास याची प्रचिती तुम्हाला येते, पोरीला साधा गुलाल लावायचं सोडा, छेड जरी काढलीत तर महायुद्ध होईल ह्या बाजारात, कारण या बाजारात प्रत्येकजण शस्त्राशस्त्र घेऊन असतो त्यामुळे हिम्मतही कुणी करू पाहणार नाही.
ज्याठिकाणी भोंगर्‍या बाजार भरतो त्याठिकाणी आजू-बाजूच्या परिसरातील पावरा बांधव एकत्र येतात. वर्षभराचे अन्नधान्य, नवीन कपडे परिधान केले जातात. पारंपारिक ढोल, बासरी आदी वाजवून मनसोक्त नाचले जाते.
होळी निमित्त नवस :
ह्या उत्सवासाठी नवस ठेवला जातो, उददेश होळी आईला खुश करून तिला आधी वेगवेगळ्या प्रकारचे धान्य अर्पण केले जाई नंतर प्रत्येकाच्या घरून विविध प्रकारचे पंच पक्वान्न एकत्र गोळा करून प्रसाद वाटलं जात असे त्यास पारण असे म्हटले जात असे हे खाऊन नवस/उपवास सोडला जात असे...
होळी पेटवल्यानंतर तीचा दांडा पडायच्या दिशे वरून येणाऱ्या पावसाळ्याचे/ वर्षाचे अनुमान बांधले जात असे, उपवास ही त्याच साठी असतो.
मोठी होळी, छोटी होळी :
संकलन: -डॉ विजयसिंग वसंतराव पवार मु. पो. अंबापुर ता. शहादा जि. नंदुरबार महाराष्ट्र
